مانند ساير درختان، انار نيز مورد هجوم آفات خاص خود ميباشد. علي رغم خسارات قابل توجه اين آفات، باغات انار ايران از مبارزه شيميايي مصون مانده و باغداران با توجه به تجربه عملي نسبت به رفتار و نوع خسارات آفات مختلف از روشهاي غير تهاجمي و ارگانيك در برخورد با آنها بهره ميگيرند. با تلاش درخور كارشناسان عمده ترين آفات باغات انار ايران بقرار ذيل شناسايي شده اند:

كرم گلوگاه انار
كرم به
شته انار
سوسك چوبخوار انار
سوسك پرچم خوار انار
پروانه گلخوار انار
كرم سفيد ريشه انار
سوسك ميوه خوار انار
مگس سفيد انار
شپشك انار
كنه انار

كرم گلوگاه انار با نام علمي Spectrobates ceratoniae Zeller مهمترين عامل كاهش كمي و كيفي محصول انار و يكي از موانع مهم در افزايش صادرات انار ميباشد. اين آفت اولين بار در سا ل 1349 در باغها ي انار كاشمر مشاهده و با توجه به علائم اوليه آلودگي به كرم گلوگاه انار موسوم شده است. ميزان خسارت كرم گلوگاه انار تابعي از سال، رقم و شرايط به زراعي باغ در هر منطقه ميباشد. بطور متوسط درصد خسارت كرم گلوگاه انار در كل كشور و در سالهاي مختلف حدود 30-25 درصد محصول برآورد ميشود.

كرم گلوگاه انار، زمستان را به صورت لاروهاي سنين مختلف در داخل انار، انجير و احتمالاً ميزبان هاي آلوده ديگر كه در زير درخت ها ريخته و يا بر روي درخت باقيمانده و يا در انبارها ذخيره شده اند، مي گذراند. پروانه هاي زمستانه معمولاً تخم هاي خود را روي ميله و بساك پرچمها و ندرتاً روي سطح داخلي كاسبرگ ميگذارند. دم ميوه و شكاف هاي ناشي از تركيدگي ميوه نيز از جمله ي محل هاي تخ مگذاري اين شب پره مي باشند.

لاروهاي سن يك پس از تفريخ، از سطح داخلي كاسبرگ تغذيه و از اواخر سن دوم يا اوايل سن سوم لاروي با ايجاد سوراخ در محوطه داخلي تاج به داخل ميوه ي انار راه يافته و ضمن ورود، عوامل متعددي از گروه قارچها، باكتريها و مخمرها را به درون ميوه انار انتقال مي دهند. اين پاتوژن ها قادرند در باغ و انبار موجبات گنديدگي و فساد سريع يا تدريجي ميوه انار را فراهم نموده و آ ن را از بين ببرند.

قارچهاي جنس آسپرژيلوس، به ويژه دوده (Aspergillus niger) و پنسيليوم مهمترين اين بيمارگرها را تشكيل مي دهند. در بيش از 90 درصد از موارد، كرم گلوگاه انار ناقل عوامل بيمارگر به داخل ميوه انار مي باشد. بنابر اين كنترل كرم گلوگاه مي تواند نقش كليدي در كاهش پوسيدگي ميوه انار در باغ و انبار داشته باشد. اين حشره در ايران 4-3 نسل داشته و زمستان را بصورت سنين مختلف لاروي در داخل ميوه هاي انار باقيمانده روي درخت يا ريخته شده در پاي درختان و يا در داخل ساير ميزبانها، از جمله ميوه هاي انجير به سر مي برد.

زیست شناسی: این پروانه زمستان را به صورت لارو در درون انارهای آلوده (روی درخت، پای درخت و درون انبار) می گذارند و لاروها از اواخر اردیبهشت تا اوايل خرداد ماه خود را به محوطه تاج انار رسانیده و در آنجا به شفیره تبدیل می شود و گاهی هم مشاهده شده که لارو، تاج یا پوست و غیره را سوراخ کرده و در بیرون به شفیره مبدل می گردد. شفیره ها با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه و مصادف با موقعی که میوه ها به اندازه لیمو شده اند، به پروانه تبدیل شده و از تاج انار بیرون می آیند. پروانه در مدت 2 تا 4 روز جفتگیری کرده و ماده ها در تاج انار، در میان پرچمهای زردرنگ، تخمریزی می کنند. هر ماده در حدود 20 تا 25 عدد تخم می گذارند پس از 8 تا 10 روز تخمها باز شده و به کرم تبدیل می شوند و کرم ها از همان محل وارد میوه می شوند دوره فعالیت لاروی (دوره تغذیه از گوشت دانه های نار) از 18 تا 30 روز است، که لاروها پس از پایان این دوره به گلوگاه انار آمده و به شفیره تبدیل می شوند. دوره شفیرگی بین 7 تا 8 روز طول می کشد و در پایان این مدت پروانه های نسل بعد بیرون می آیند. بدین ترتیب در اواسط یا اواخر تیرماه، نسل اول تابستانی ظاهر می شوند، همانند نسل قبلی، ماده ها تخمریزی را در تاج انارهای سالم انجام می دهند. پس از 30 تا 32 روز نسل دوم (اواسط مردادماه)، از یک ماه بعد نسل سوم (اواسط شهریور ماه) و به همین نحو در نقاطی مانند شیراز و مناطق جنوبی تر نسل چهارم (حدود اواخر مهرماه) ظاهر و لاروها یا کرم های همین نسل است که زمستان را درون میوه های انار آلوده سپری خواهند کرد. پس این آفت در نقاط انارخیزی دارای 3 تا 4 نسل در سال است.

روشهاي كنترل كرم گلوگاه انار

براساس نتايج مجموعه كارهاي تحقيقاتي و تجربيات مفيد موجود، اجراي نكات زير ميتواند كرم گلوگاه انار را در زير سطح زيان اقتصادي نگه داشته و كنترل قابل قبولي روي حشره آفت در پي داشته باشد.
1- اولين گام براي بهبود كمي و كيفي توليد و كنترل منطقي آفات و بيماريهاي انار ، داشتن باغهايي است كه از شرايط مطلوب زراعي و باغي برخوردار باشند. در اين رابطه توصيه مي شود باغهاي انار طي يك برنامة 5 ساله اصلاح و باغ هاي رها شد ه و يا آنهايي كه تأمين حداقل نيازهاي زراعي و باغي، بويژه آب مناسب و مورد نياز، براي آنها ميسر نيست، حذف و باغهاي جديد با رعايت اصول فني احداث گردد.
2- در احداث باغهاي جديد و جايگزين ، از ارقام مقاوم به كرم گلوگاه و يا ارقامي با حساسيت كمتر استفاده شود. مانند رقم ملس دانه سياه يزدي كه براي شرايط استان يزد توصيه ميگردد.
3- از كشت مخلوط درختان انار با ساير درختان ميوه و همچنين احداث باغ انار در مجاورت درختاني مثل انجير و پسته كه ميزبان كرم گلوگاه انارهستند، خودداري شود.
4- به منظور حمايت از دشمنان طبيعي آفا ت و بيماريها، جلوگيري از طغيان كنه پاكوتاه انار و ساير آفات بالقوه و حفظ بهداشت و محيط زيست، از هرگونه سمپاشي درختان انار اجتناب گردد.
5- داخل تاج انارهاي مرغوب گل اول، پس از خشك شدن پرچم (حدوداً در اواخر خرداد) بوسيله دستگا ههاي ساده موجود تميز گردد.
6- انارهاي پوسيده و يا باقيمانده بر روي درخت يا ريخته شده در كف باغ بصورت همگاني و در فصل زمستان (دي و بهمن ) جمع آوري و منهدم گردد.
7- انارهاي آلوده شده در طول فصل داشت، بويژه در نسل اول آفت، نيز جمع آوري و معدوم گردد.
8- به منظورتقويت پارازيتيسم طبيعي آفت ، مبارزه بيولوژيك از طريق توليد و رهاسازي زنبور پارازيتوئيد تريكوگراما با استفاده از سوشهاي بومي و با رعايت نكات فني صورت گيرد.

بايد اين واقعيت را پذيرفت كه كرم گلوگاه قسمتي از باغداري انار است. حذف كامل اين آفت ناممكن است و تنها با اعتنا به توصيه هاي پيش گفته ميتوان كميت خسارات ناشي از اين آفت را كنترل كرد. انتخاب واريته هاي برتر معرفي شده در همين سايت براي احداث و اصلاح باغات اولين اقدام موثر در راستاي كنترل اين آفت ميباشد. نسبت به ساير واريته ها از اين ارقام درصد خسارت كمتري گزارش شده است،
مثلا آلك شيرين ساوه علي رقم بازار پسندي رقمي حساس به اين آفت در مقايسه با رقم ملس ساوه ميباشد. پس در همان بدو امر واريته مناسبي را براي احداث باغ انار انتخاب كنيد. موضوع مبارزه با آفات را از همان بدو احداث باغ انار بعنوان يكي از مسائل جاري در باغداري انار تلقي كرده و برنامه ريزي روشن و زمانبندي شده اي را براي آن تعريف نمائيد.

اگر بدنبال توليد محصول صادراتي هستيد بدانيد حد مقبول آلودگي در تجارت انار زير 3% ميباشد، از اينرو تميز كردن تاج انار و حذف پرچمهاي آلوده از تخم شپره و شفيره هاي كامل نشده كرم گلوگاه از ضروريات محصول صادراتي ميباشد. توجه داشته باشيد حذف پرچمها و پاك بودن تاج انار از مقررات صادرات انار ميباشد پس بهتر است اين هزينه را در جاي خود و در زمان خشك شدن پرچمها در اواخر بهار به انجام رسانيد.
اخيرا دستگاه مخصوصي براي اين كار ساخته شده كه با نيروي فشار دست كار ميكند و نيروي عمودي را به حركت چرخشي تبديل و با فرچه مخصوص گردننده پرچمها را به طور كامل حذف ميكند، باغداران بطور سنتي از نيروي كار كارگري براي پر كردن تاج با علفهاي كف باغ استفاده ميكنند كه هزينه زيادي را در بر دارد، اين دستگاه در اقتصادي كردن اين فرآيند موثر خواهد بود.

شكل مقابل دستگاه جديد پرچم زداي انار ساخته شده به همت آقايان دكتر حسين فرازمند و مرحوم كيومرث توفا، از متخصصين ارشد گياه پزشكي كشور را نشان ميدهد. پس از جمع آوري و معدوم كردن انارهاي باقيمانده در زمستان، حذف پرچمهاي انار در اواخر خرداد موثرترين راه در مبارزه با اين آفت محسوب ميشود. توجه داشته باشيد پاك بودن تاج انار از نشانه هاي يك محصول مرغوب ميباشد. در بحث صادرات انجام اين كار جزئي از مقررات محسوب ميشود از اينرو پاك كردن پرچمهاي انار را بعنوان يكي از الزامات باغداري انار بپذيريد و براي انجام آن برنامه روشني داشته باشيد آثار آن بصورت ارتقاء كيفي محصول و كنترل آفت در نهايت شما را منتفع خواهد نمود.

اسفند ماه و پس از كاهش سرما بهترين زمان براي جمع آوري انارهاي فاسد و آلوده به تخم و لاروها و شفيره هاي كرم گلوگاه ميباشد. كارشناسان در مورد اينكه بقاياي ميوه هاي آلوده و بجا مانده بر روي درخت و كف باغ از عمده ترين ميزبانها و محلهاي تجمع اين آفت و تولد نسل جديد اين آفت ميباشند اطمينان كامل دارند. پس در اين مورد مسامحه نكنيد آستينها را بالا زده و كليه انارهاي آلوده را از روي درختان، كف باغ و انبارها جمع آوري و با دقت بسوزانيد و از ساير باغداران نيز بخواهيد به شما بپيوندند كه تنها اقدام گروهي و همگير در اين خصوص موثر خواهد بود.

بر اساس تحقيق مهرنژاد و ابراهيمي به سال 1372 كرم به بنام علمي Euzophera bigella روي انار در محلهايي كه به عللي از قبيل شكستگي و هرس، پوسته تنه يا شاخه درخت زخمي شود، تخمگذاري ميكند و لارو از ناحيه كامبيوم و قسمت زيري پوست تنه و شاخه تغذيه كرده و در محل تغذيه يا زير پوستكهاي ساير قسمتهاي تنه، شفيره ميشود. اين شب پره در روي انجير در محل شكافها و تركهايي كه روي تنه و شاخه وجود دارد، تخمگذاري ميكند و لارو از مسير اين شكافها به زير پوست نفوذ و فضولات ريز قهوه اي رنگي در اين محل مشاهده ميشود. در اثر تغذيه لاروها از ناحيه كامبيوم و قسمت زير پوست، لكه هاي تيره رنگ و خشكيد هاي روي تنه و شاخه بوجود مي آيد. با ادامه فعاليت آفت، قسم تهاي آسيب ديده بتدريج گسترش يافته و به صورت پوست ههاي نسبتاً بزرگي از تنه و شاخه جدا ميگردد. در مناطقي كه درختان انار و انجير تواماً كشت شده باشند، تراكم آفت روي انجير به مراتب شديدتر از انار است. فعاليت لاروها در زمستان كم و بيش ادامه دارد و معمولاً لاروهاي اين حشره در تمام طول سال در زير پوست تنه و شاخه درختان انار و انجير مشاهده ميشوند.

رعايت مراقبت هاي زراعي و پيشگيري از بروز استرس به درخت، در پيشگيري از فعاليت اين شب پره مؤثر مي باشد. در صورتي كه آفت به حالت طغياني درآمده و خسارت زياد باشد، مي توان با شستشوي محل فعاليت لاروها در ناحيه طوقه و تنه اصلي، بوسيله محلول 2 در هزار يك سم فسفره، مثل ديازينون آنرا تحت كنترل درآورد. اين محلول سمي روي ساير آفات ناحيه طوقه و ريشه، مثل چوبخوارها و كرم سفيد ريشه نيز مفيد خواهد بود. به گفته بعضي از همكاران كارشناس، شستشوي محل هاي فعاليت آفت، با فشار زياد آب خالص نيز در كنترل آفت مؤثر بوده است.

شته انار با نام علمي Aphis punicae عمومي ترين آفت درختان انار محسوب مي گردد و در بعضي از سالها و در باغهاي محصور كه شرايط براي رشد و تكثير آفت فراهم باشد، موجب ريزش غير طبيعي گلهاي اول انار در ابتداي فصل مي گردد.

هرچند بعضي از باغداران در سطوحي محدود با استفاده از شته كش اختصاصي پريمور اقدام به كنترل اين آفت ميكنند، اما با رعايت چند نكته ساده ميتوان از خسارت زياد آن جلوگيري و از مبارزه شيميايي اجتناب كرد. توصيه ميشود پاجوشها ي انار را تا زمان جفت گير ي و تخمگذاري شته ها ي جنسي در پاي درختا ن حفظ نموده و حذف آنها را به بعد از اين زمان، كه در شرايط آب و هوايي استان يزد حداكثر پايان آذر ماه ميباشد، موكول كرد. همچنين بايد از هرس پاجوش ها و نرك هاي درختان انار در فصل بهار خودداري و زمان حذف آنها را تا اواسط تابستان به تاًخير انداخت. استقرار كلني هاي شته انار روي اينها باعث مصون ماندن بقيه درخت مي گردد.

سوسك چوبخوار انار با نام علمي Chrysobothris parvipunctata عامل ثانويه و تشديد كننده عارضه سبز خشكي و يا زرد خشكي تنه و سرشاخه هاي درختان انار مي باشد. اين حشره، آفت درختان ميوه سرد سيري است و براي اولين بار در روي انار توسط مهندس شاكري گزارش گرديده است.

لاروهاي آفت به رنگ كرم تا زرد و از تيپ Buprestidae (سرهاوني) ميباشند كه اندازه آنها به بيش از 3 سانتيمتر ميرسد. حشرات كامل آفت با بالپوشهايي به رنگ قهوه اي و نقاط سفيد رنگ فرورفته، حدود اواسط بهار ظاهر ميشوند. اين سوسكها بسيار فعال بوده و پس از مقداري تغذيه از بافتهاي نازك، بر روي شاخه هاي درختان ضعيف تخمگذاري ميكنند. لاروهاي آفت در طول تابستان و اوايل پاييز در زير پوست درخت فعاليت دارند. شاخه ها و تنه هاي آلوده بتدريج ضعيف تر شده و در صورت آلودگي شديد در فصل تابستان سبز خشك و يا زرد خشك ميشوند. اين آفت در شرايط عادي توسط حشرات مفيد تحت كنترل ميباشد. بهترين روش كاهش جمعيت اين آفت ، اعمال مديريت صحيح و رعايت مسائل به زراعي، بويژه رعايت دور آبياري و بهداشت عمومي باغ ميباشد.

اين سوسك پس از باز شدن تاج گلهاي انار ظاهر شده و از پرچمهاي داخل تاج تغذيه ميكند. هر دو نوع گل مثمر و غير مثمر انار مورد هجوم اين سوسك ميباشد. در بسياري موارد كلاله انار سالم ميماند و علي رغم آسيب به پرچمها انار بارور ميشود. آلايش سياه رنگي كه نتيجه تغذيه سوسك ميباشد به شكل گرد سياه رنگي داخل تاج باقي ميماند.

هنوز از ميزان خسارت اين سوسك آمار مستندي در دست نيست. اكثر حشره كشهاي معمولي توان از بين بردن اين سوسك را دار ميباشند لاكن توصيه ما اين است كه با آبياري به موقع در دوران قبل از باز شدن گلها و پرهيز از آبياري تا اواخر ارديبهشت و پس از تكميل گلها و عدم استفاده از كود شيميايي ميتوان اين آفت را كنترل كرد.
آبياري در زمان گل دهي و استفاده از كود ازته در اين دوران از عوامل طغيان اين سوسك ميباشد.

حشره كامل اين آفت، پروانه كوچكي است به رنگ قهوه اي با نوارهاي نسبتا عريض سفيد رنگ بطول 7 ميليمتر كه عرض بالهاي باز آن حدود 13 ميليمتر ميرسد. لارو اين پروانه در سنين اوليه به رنگ سفيد با سر قهوه اي است ولي سنين بالاتر به رنگ قرمز ارغواني در مي آيد. طول لاروها به حدود 14 ميليمتر ميرسد، لارو اين حشره بسيار پر تحرك بوده و بوسيله تار آويزان ميشود. فضولات لارو داخل گل انار و درون كانالهايي كه ايجاد ميكند ديده ميشود. زمان ظهور حشره كامل اين آفت با زمان پيدايش گل انار مصادف است. گل انارهاي آلوده ريزش ميكنند.

ميزان آلودگي به اين آفت و در سالهاي مختلف متفاوت ميباشد و گل انارهاي غير مثمر بيشتر آلوده ميشوند. در بعضي از انارها دو و بندرت سه لارو سنين مختلف ديده شده است.
جمعيت اين آفت در سالهاي مختلف و مناطق مختلف يكسان نيست و به نظر ميرسد كه اين حشره بيش از يك نسل در سال نداشته باشد. زمان ظهور حشرهء كامل در فصل بهار و 15-10 روز زودتر از زمان ظهور شب پره كرم گلوگاه ميباشد. اين حشره اولين بار توسط مهندس شاكري گزارش و نام پروانه گلخوار انار از سوي ايشان به اين آفت اختصاص يافت.

كرم سفيد ريشه انار با نام علمي Polyphylla ollivieri از آفات مهم ريشه درختان ميوه از جمله انار است. اين آفت علاوه بر انار ريشه درختان سيب، گلابي، گوجه، گيلاس، پسته و درختان غير مثمري نظير نارون، تبريزي و گياهان زراعي مثل سيب زميني، خيار، بادمجان و... را مورد حمله قرار ميدهد.

لاروهاي كرم سفيد ريشه با تغذيه از ريشه درختان انار موجب خشك شدن درختان جوان و ضعف درختان مسن ميشوند. حشره كامل اين لارو سوسكي است نسبتا بزرك به طول 40-25 ميليمتر به رنگ قهواي كه با توده اي از پولكهاي سفيد صدفي رنگ روي آنرا پوشانده است.

اين حشره طول يك نسل را در 3 سال طي مي‌كند. در شريط مساعد تغذيه‌اي و خاك مي‌تواند يك نسل را در طي دو سال بگذراند. زمستان را به صورت لارو به سر مي‌برد و در بهار سال سوم قبل از آنكه وارد مرحله شفيرگي شود يك محفظه گلي براي خود درست مي‌كند و در آنجا تبديل به شفيره مي‌شود (در برخي موارد خانه شفيرگي ساخته نمي‌شود). دوره شفيرگي 17 تا 24 روز مي‌باشد.حشرات كامل از دهه سوم خردادماه تا دهه سوم مردادماه بسته به شرايط محيطي منطقه ظاهر مي‌گردند. اوج خروج معمولاً در تيرماه است. حشرات كامل براي خروج در خاك سوراخهايي ايجاد و خارج مي‌شوند. سپس از برگ درختان مثمر و غيرمثمر تغذيه مي‌نمايند. تمام فعاليت‌هاي حياتي، تغذيه، جفت‌گيري و تخمريزي در غروب و اوايل شب انجام مي‌گيرد.

در روز حشرات كامل بدون هيچ فعاليتي در لابه‌لاي شاخ و برگ درختان و جاهاي امن به سر مي‌برند. جفت گيري در اوايل شب و اغلب در روي شاخه‌ها انجام مي‌شود. تخمريزي معمولاً چند روز (معمولاً 4 روز) بعد از جفت‌گيري انجام مي‌شود. حشره كامل ماده با پاهاي جلويي خود زير خاك رفته و در منطقه‌اي مناسب كه غذاي كافي براي لارو سن اول وجود دارد تخم‌ريزي مي‌كند. تخم‌ها به صورت انفرادي يا دسته‌هاي تا شش عددي در عمق صفر تا 12 سانتيمتري خاك گذاشته مي‌شود. دوره جنيني يا Incobation period در منطقه كرج و شهريار 30 تا 35 روز است. حشره داراي 3 سن لاروي است. لارو سن اول از مواد هوموسي يا ريشه علفهاي هرز و سنين دو و سه لاروي از ريشه درختان تغذيه مي‌كنند. لارو در خاكهاي مرطوب فعاليت بيشتري دارد. فعاليت اين حشره در سطح باغ لكه‌اي است.

بدليل قدرت زياد ريشه زني درختان انار، خشكيدگي مستقيم ناشي از كرم سفيد ريشه تنها در مورد نهالهاي جوان ديده شده است. اما خسارات غير مستقيم آفت در اثر ضعيف نمودن درخت و عارضه هاي ثانويه، از جمله سرمازدگي فراوان است.

روشهاي كنترل كرم سفيد ريشه نيز مانند بسياري از آفات داراي دشمنان طبيعي فراواني است كه آنها را در مراحل مختلف زندگي مورد حمله قرار ميدهند. پرندگان، مورچه گان، تعدادي از ميكرواورگانيسمهاي خاك، زنبورها و بعضي از كنه ها از جمله دشمنان طبيعي اين آفت محسوب ميشوند.
جمع آوري حشرات كامل در صبح زود با تكان دادن درختان و درختچه هاي محل استقرار و استراحت شبانه حشرات كامل، جمع آوري حشرات كامل با كمك نور چراغ، جمع آوري لاروهاي آفت در هنگام شخم، بويژه در فصل تابستان و پائيز از جمله روشهاي موثر در كاهش جمعيت اين آفت ميباشد.

مبارزه شيميايي عليه لاروهاي آفت صورت ميگيرد. در صورتيكه جمعيت آفت زياد و مبارزه شيميايي اجتناب ناپذير باشد، ابتدا باغ را آبياري نموده و سپس طوقه درختان آلوده را تا روي ريشه هاي اصلي به شعاع نيم تا يك متر(بسته به كوچكي يا بزرگي درخت) كنار زده و حدود 20 تا 40 ليتر محلول سمي در داخل گودال ايجاد شده ريخته و خاك را به جاي خود برگردانيد و مجددا آبياري نماييد. براي اين كار بايد از سموم مجاز مانند ليندين به نسبت 2 در هزار و يا ديازينون 60% با نسبت يك در هزار استفاده شود. اين كار بايد در زماني صورت گيرد كه مراحل رشدي كرمها وجود داشته باشد بهترين زمان از نيمه مرداد تا اواخر شهريور ميباشد.

سوسكهاي ميوه خوار، حشرات كوچكي از خانواده Nitidulidae ميباشند. اين حشرات را سوسكهاي شير خوار يا Sap beetle نيز ميگويند. حشرات اين خانواده غالبا كوچك با بدني كشيده يا تخم مرغي هستند. حشرات كامل اين گروه علاقه مفرطي به ترشحات شيرين يا شيره ميوه جات دارند. بعضي از گونه ها ميوه هاي شيرين و خشك را مورد قرار ميدهند. در بين اين حشرات سه جنس كه در باغات انار، انجير و خرما بيشتر يافت ميشوند بترتيب Carpophilus، Haptoncus،Urophorus نام دارند كه تصوير آنها در شكل مقابل آورده شده است.

لاروها در هر سه گروه سفيد رنگ و كشيده با پاهاي سينه اي مشخص و با تحرك نسبتا زياد ميباشند و غالبا در ميوه هاي گنديده و در حالت تخمير زندگي ميكنند. به همين لحاظ حشرات كامل چه در سطح خارجي بدن و چه در دستگاه هاضمه هميشه توده هايي از اسپور، كفك ها، مخمرها و باكتريهاي عامل پوسيدگي را با خود حمل ميكنند و ضمن تغذيه از عصاره و ترشحات ميوه انار عامل پوسيدگي را به داخل ميوه ميبرند.
سوسكها در داخل ميوه تخمگذاري كرده و در نتيجه از يك منفذ كوچك انار لك زده يا سوسكهاي فراوني از آن خارج ميشوند. هر حشره ماده حدود يك تا دو هزار تخم ميگذارد و لاروها همانند حشرات كامل غالبا بصورت گروهي در داخل ميوه لهيده مشاهده ميشوند.

روشهاي كنترل سوسك كارپوفيلوس به جهت عدم توانايي اين سوسك در نفوذ به داخل ميوه سالم مبتني بر رعايت بهداشت عمومي و جمع آوري ميوه هاي تركيده و باقيمانده بر روي درخت و كف باغ ميباشد. اين سوسك تنها از راه شكاف موجود در انار هاي تركيده به داخل ميوه نفوذ كرده و با تخم گذاري و تغذيه از آن اسباب فساد و گنديدگي آنرا فراهم مياورد.

مگس سفيد انار حشره كوچكي است از راسته جوربافان يا Homoptera و از خانواده Aleurodidae با نام علمي Siphoninus granati كه بدليل كوچكي و شباهت به مگس، اصطلاحا به آن مگس سفيد اطلاق ميشود.

حشره كامل به طول 1 تا 2 ميليمتر و داراي بالهاي سفيد چرمي هستند. تخمها بيضي شكل و به رنگ زرد و در سطح زيرين برگها مشاهده ميشوند. پوره هاي سن اول متحرك و پس از چند ساعت حركت، خرطوم خود را در نسج برگ فرو برده و ثابت ميشوند. پوره ها با اولين تغيير جلد پاها و شاخكهاي خود را از دست ميدهند. در عوض شروع به ترشح مواد مومي در سطح و اطراف بدن ميكنند. از ويژگيهاي بيولوژيك اين آفت اطلاعات كافي در دست نيست.

مگس سفيد انار آفت اقتصادي باغات انار محسوب نميشود و اين آفت از طريق دشمنان طبيعي كنترل ميگردد و نيازي به مبارزه نيست. زنيور پارازيت Trichaporus sp از خانواده Aphelinidae موفق به جمع آوري اين مگس از باغات آفت زده انار كن در تهران شده است.

در حال حاضر شپشكهاي انار از اهميت اقتصادي برخوردار نيست و اطلاعات كافي نيز از بيولوژي آنها در اختيار نميباشد. در اينجا تنها به معرفي چند نمونه از آن اشاره ميرود.

1- شپشك آرد آلود انار با نام علمي Pseudococcus citri Ri گاهي روي سرشاخه ها و تنه درختان انار، بخصوص در نواحي شمال ايران ديده ميشود. حضور اين آفت با ترشح عسلك و دوده در محل همراه است.

2- شپشك روسي انار با نام علمي Ceroplasts rusci L علاوه بر انار روي انجير و درختان سردسيري ديده شده است. اين حشره زمستان را بصورت پوره هاي سن دو و در روي سرشاخه هاي جوان درختان ميزبان بسر ميبرند.
در بهار به محض گرم شدن هوا شروع به رشد ميكند و حدود اواسط خرداد به حشره كامل تبديل ميشود. جانور كامل مدور و نيم كروي است كه اطراف بدن آن را هشت صفحه احاطه نموده و در وسط هر صفحه، يك پولك سفيد رنگ از ترشحات مومي قرار گرفته و بخوبي آنرا از ساير گونه ها متمايز ميكند.

3- شپشك واوي انار يك نوع سپردار با نام علمي Lepidosaphes conchiformis Germ ميباشد. كه از شپشك واوي سيب كوچكتر و كشيده تر بوده و به رنگ قهوه اي متمايل به خاكستري مشاهده شده است. راجع به خصوصيات بيولوژيك اين آفت اطلاعات دقيق در دسترس نيست.

4- شپشك چيني با نام علمي Ceroplastes sinensis G بيشتر در نواحي شمال ايران ديده شده و از اهميت اقتصادي چنداني برخوردار نميباشد.

1- كنه قرمز پاكوتاه انار با نام علمي Tenuipalpus punicae مهمترين كنه ي خسارت زا در باغهاي انار مي باشد. اين كنه از شيره برگ و پوست ميوه تغذيه و موجب ضخيم شدن و زنگ زدگي برگها ميگردد. در صورت حمله شديد، برگ هاي درختان انار در خارج از فصل ريزش مي كنند. تغذيه آفت از پوست ميوه هم موجب خشك شدن پوست و پيدايش لكه هاي قهوه اي سوخته و برنزه شدن پوست ميوه انار مي گردد. دانه هاي اين ميوه ها، كم آب و بيمزه است و به نظر ميرسد، اين كنه در تركيدگي ميوه انار نيز مؤثر باشد.

کنه قرمز پا کوتاه انار منوفاز معرفی شده و غیر از انار میزبان دیگری برای آن ذکر نشده است . T.punicae فقط روی انار و T.granati فقط روی مو فعالیت دارد . ولی در خوزستان این کنه بر روی انجیر نیز مشاهده شده است . و این احتمال وجود دارد که بالا رفتن تراکم جمعیت آن در فصول گرم سال ، این کنه توسط باد بر روی درختان انجیر منتقل گردیده و روی برگهای این درخت مشاهده شده است . لذا وجود آن روی درختان انجیر و سایر درختان تصادفی بوده و تغذیه ای روی آنها ندارد .

رنگ کنه بالغ زنده نارنجی روشن تا قرمز و پس از بلوغ و تغذیه ، لکه های سیاه رنگ در طرفین جانبی بدن آن ظاهر می شود .
تخمها به رنگ قرمز خونی، بیضوی کشیده ، تقریباً به طول 125 و عرض 54 میکرون اند.
لارو دارای 3 جفت پا به رنگ قرمز روشن و به شکل بیضوی است. اپیستوزوما باریکتر از پودوزوما و به طول حدود 142 و عرض 108 میکرون می باشد . اولین و دومین جفت موهای پودوزومایی نخی شکل و سومین جفت بسیار بلند و کشیده و کنگره دار می باشد . موهای پشتی – مرکزی و اولین جفت موهای پشتی کناری ریز و یک دست می باشد . موی شانه ای و موهای پشتی – کناری ( 2 ، 3 ، 4 ،6 ) دندانه دار و تقریباً به یک اندازه و پنجمین موی پشتی – کناری تاژک مانند می باشد.
پوره سن یک دارای 4 جفت پا ، نسبتاً بزرگتر از لارو ، به طول 187 و عرض 140 میکرون می باشد . دارای نقوشی عرضی و موازی روی قسمت پوئوزوما بوده و از نظر رنگ تیره تر از لارو می باشد . شکل بدن بیضی پهن ، اپیستوزوما باریکتر از پودوزوما ، اولین و دومین موی پودوزومایی کوچک و ریز و سومین مو بسیار کشیده و کنگره دار می باشد . موهای پشتی – میانی و اولین موی پشتی – کناری ریز و سوزنی شکل و موهای شانه ای و دومین و ششمین موی کناری - پشتی تقریباً به یک اندازه ولی کوتاهتر از موهای 3 و 4 می باشد . موی 5 تاژک مانند و شلاقی شکل می باشد .
پوره سن دو بیضوی و پهن ، قسمت اپیستوزوما باریکتر از پودوزوما ، به طول 253 و عرض 173 میکرون می باشد . قسمت پشتی دارای نقوش عرضی و قسمت میانی دارای نقوش طولی در قسمت انتها می باشد .

شدت خسارت این کنه بستگی به درجه حرارت و ارتفاع منطقه داشته و هرچه ارتفاع کمتر باشد مقدار جمعیت و میزان خسارت افزایش پیدا می کند . در باغاتی که در ارتفاع 1000 متری از سطح دریا قرار دارند ، میزان خسارت به مراتب شدیدتر از باغات کوهپایه و ارتفاعات می باشد .
علائم خسارت این کنه در اوایل فصل چندان محسوس نیست ، زمانی که هوا رو به گرمی می گذارد ، علائم ابتدایی به صورت نقاط رنگ پریده در روی برگ درختان انار ظاهر می گردند و به تدریج با افزایش تراکم جمعیت کنه ها ، حالت خشکیدگی بروز نموده و به تدریج برگها شروع به ریزش می نمایند . در بعضی از مواقع شدت خسارت آنقدر زیاد می باشد که برگها حتی قبل از شهریور ماه ریزش نموده و درختان بدون برگ می شوند و میوه ها به صورت خشکیده و نارس در روی سرشاخه های بدون برگ مشاهده می شود . در اواسط تابستان که جمعیت کنه در سرشاخه های درخت و روی برگها زیاد می گردد ، از فاصله قرمز رنگی در محل تجمع کنه ها دیده می شود .
پوست میوه ها در اثر تغذیه ، در ابتدا حالت پریدگی پیدا می کند و در نهایت به رنگ قهوه ای و خشکیده در می آید و پس از مدتی بطور کلی آب میوه خشک شده و میوه ها کاملاً هسته ای و غیرقابل استفاده می شوند . خسارت این کنه گاهی مواقع نیز باعث ترک خوردگی میوه می گردد . از نظر حساسیت ارقام نیز هرچه رقم دارای پوست نازکتری باشد ، بیشتر مورد حمله این آفت قرار می گیرد . این کنه روی سطح زیرین برگهای گیاهان میزبان فعالیت داشته و آنها را به رنگ نقره ای و سپس زنگ زده در می آورد .

زندگی این کنه در شرایط آزمایشگاهی در سه دمای ثابت 1 + 25 ، 1 + 30 و 1 + 35 درجه سانتیگراد ، 12 ساعت روشنایی و 5 + 60 درصد رطوبت نسبی با استفاده از روش تک برگی روی شاخه های کوچک انار به طول تقریبی 15 سانتیمتر مطالعه شده است . کنه های ماده در آزمایشگاه نیز مانند طبیعت تخمهای خود را به صورت انفرادی در امتداد رگبرگها و روی شاخه ها در محل اتصال دمبرگ به شاخه قرار می دهند . تعداد تخم های گذاشته شده در دماهای مختلف بین 6 تا 26 عدد دیده شده است .
پراکنش کنه قرمز پا کوتاه انار از طریق درخت صورت می گیرد که به علت کاشتن درختان انار در فواصل نزدیک به یکدیگر و تماس شاخ و برگهای آنها با یکدیگر این امر به سهولت انجام می گیرد . البته انتشار آن توسط باد هم امکان پذیر است .

معمولاً در باغهايي كه از سموم شيميايي دور بوده اند، خسارت كنه انار بسيار ناچيز بوده و نيازي به مبارزه ندارد. آبياري منظم و جلوگيري از كاهش شديد رطوبت نسبي باغ، با حفظ يك پوشش نرم از علفهاي هرز در كف باغ، نيز در كنترل اين جانور مؤثر است. بر اساس يك تجربه عملي محلول پاشي درختان آلوده با محلول 0.25 در هزار مايع شوينده ريكا در كنترل آفت مؤثر بوده است.

از مهمترین عوامل موثر در کاهش جمعیت این کنه ، وجود شکارگرهای فراوان از حشرات و کنه ها در فون باغات انار است . باغات انار تقریباً یک میکروکلیمای دست نخورده می باشند و به علت اینکه کمتر عملیات مبارزه شیمیایی در آنها صورت می گیرد ، فون بسیار قوی از انواع بند پایان مفید را دارا می باشد که تعدادي از مهمترین آنها کنه های زیر هستند :
Neophllobius sp از خانواده Camerobiidae
Molothognathus sp از خانواده Camerobiidae
Euseius libanesi از خانواده Phytoseiidae
Typhlodromus sp از خانواده Phytoseiidae

در ضمن پاشيدن روغن معدني به جاي سموم اثرات مطلوبي در كاهش جمعيت كنه داشته، كه در 2 مرحله يكي اوائل اسفند به نسبت 3 درصد و ديگري اوايل خرداد به نسبت 2 درصد توصيه شده است
در شرائط حاد ميتوان يكي از تركيبات كنه كش نظير كلتان به نسبت 2 در هزار را بكار برد. در صورت وجود شته و كنه بصورت توام استفاده از متاسيستوكس به نسبت 1 در هزار استفاده شود.

2- كنه پيچاننده برگ انار با نام علمي Eriophyes granati اولين بار از استان سيستان و بلوچستان گزارش شد. رنگ اين كنه در حالت طبيعي زرد و منشاء پيداش آن ايتاليا ميباشد. اين كنه باعث برگرداندن لبه برگ انار و پيچش آن و در نهايت در اثر آلودگي برگ بصورت لوله در ميايد. اين خسارت سبب ايجاد رطوبت كافي و محافظت از آفت در مقابل حرارت و باد ميشود. در صورتيكه آلودگي شديد باشد تمام برگهاي جوان كج و بهم پيچيده ميشوند. ريزش برگهاي آفت زده، ميوه نارس با دانه هاي خشك و پوسيده ار نتايج فعاليت اين نوع كنه ميباشد.

اين كنه اولين بار از زاهدان، كله گان ناهوك و سينوگان سواران در استان سيستان و بلوچستان گزارش شده است. علائم خسارت در تمام مناطق مورد بررسي تقريبا يكسان و خسارت آفت بصورت تا شدن لبه برگها در اين مناطق مشهود بوده است. گستردگي اين كنه تمام مناطق مديترانه اي، گرمسيري و نيمه گرمسيري گزارش شده است.

3- كنه شرقي مركبات با نام علمي Eutetranychus orientalis Klein از خانواده Tetranychidae اولين بار در اهواز و از روي درختان انار جمع آوري شده است. خسارات اين كنه در روي انار در مقايسه با كنه پا كوتاه انار جزئي ميباشد. اين گونه يكي از آفات مهم انواع مركبات در خوزستان است، و علاوه بر انار و مركبات، بر روي تعدادي از درختان ميوه، گلهاي زينتي و درختان غير مثمر مشاهده شده است. براي مبارزه با اين آفت ضرورتي به استفاده از سموم شيميايي نبوده و وجود فون قوي از كفشدوزكها در شرائط طبيعي رافع اين مشكل ميباشد.

4- كنه ثانويه زنگار مركبات با نام علمي Brevipalpus lewisi Mego يكي از انواع كنه بوده كه به شكل موردي خسارت آن گزارش شده است و زنگ زدگي و خشكيدگي پوست انار را نتيجه فعاليت اين آفت ميباشد. اين كنه بيشتر اواسط تابستان قابل رويت است. اولين آثار خسارت آن روي انار در نزديكي هاي دم ميوه ميباشد. خسارت، يصورت قهو اي شدن پوست از ناحيه دم ميوه شروع و به سمت گلوگاه گسترش ميابد. قهو اي شدن ميوه پس از چندي با تركهاي ظريف و متعدد در سطح پوست همراه است و نهايت تمام سطح ميوه حالت چوب پنبه اي پيدا ميكند.